EYT Düzenlemesi Çalışma Hayatını Nasıl Etkileyecek?
Emeklilikte Yaşa Takılanlar veya kısaca EYT, son yıllarda iş hayatının en önemli gündem konularından biri haline geldi. Bunun sebebi ise EYT’liler için yapılan yeni yasal düzenlemeler. Söz konusu düzenlemelerle birlikte EYT grubundaki kişiler emekli olma hakkını elde etti. Birçok çalışanın bu kapsamda emekli olmasının da iş hayatına önemli etkileri oldu. Peki, tam olarak EYT nedir ve EYT’nin çalışma hayatındaki etkileri nelerdir?
EYT Nedir?
EYT, emekli olmak için gerekli tüm şartları karşılamasına rağmen yaş haddine takıldığı için emekli olamayan kişileri ifade eden bir kavramdır. Emeklilik sürecinde hizmet süresi, prim gün sayısı ve yaş haddi en temel üç şarttır. Gerekli hizmet süresi boyunca çalışıp emekliliğe yetecek kadar prim gün sayısına erişmiş olan kişiler, emeklilik yaşına gelmedikleri takdirde emekli olamazlar. Bu durumdaki kişiler için de “Emeklilikte Yaşa Takılanlar” adlandırması kullanılır.
Emeklilikte Yaşa Takılanlar (EYT) Nasıl Ortaya Çıktı?
EYT, geçmişteki yasal düzenlemeler sonucunda ortaya çıktı. Önceden yaş haddi uygulaması bulunan emeklilik sisteminden yaş sınırı kaldırıldı ve prim günlerini dolduranlar, yaşlarına bakılmaksızın emekli edildi. Ardından bu yöntemin sürdürülebilir olmadığı düşünülerek tekrar yaş şartı getirildi. Yaş sınırının kaldırılmış olduğu geçici süreçte sigortalı olmaya başlayan kişiler; ilk sigortalılık tarihlerindeki yasalara göre değil, güncel şartlara göre emekli edilmeye başlandı. Bu da çok sayıda vatandaşın hizmet süresi ve prim gününü doldurmasına rağmen yaşa takılmasına yol açtı. Emeklilikte Yaşa Takılanlar kavramı da bu şekilde ortaya çıktı.
1999 Öncesi ve Sonrası Emeklilik Şartlarındaki Değişimler
EYT grubunun ortaya çıkmasının en büyük etkeni, 1999 yılında yapılan yasal düzenlemelerdir. Emeklilik sisteminden çıkarılan yaş haddi uygulaması, 8 Eylül 1999 yılında 4447 sayılı Kanun’da yapılan değişikliklerle tekrar yürürlüğe girdi. Ardından 8 Eylül 1999 tarihinden önce yaş haddi uygulaması yokken sigortalı olan çalışanlar, bu düzenleme sonrası yaş haddine de tabi tutuldu. Dolayısıyla diğer şartları karşılasalar bile yaşa takıldılar.
1999 öncesi emeklilik tablosu farklı alternatifleri içeriyordu. Bu tabloda çalışanlar, yaş şartı olmaksızın emekli olabiliyorlar veya yaşlarını doldurup emeklilikten daha üst kademeden faydalanabiliyorlardı. 8 Eylül 1999 öncesi uygulanan emeklilik sistemindeki alternatifler şu şekildeydi:
| Kadınlar İçin | Erkekler İçin | |
|---|---|---|
| 1. Seçenek | Yaş şartı aranmaz. 20 yıl çalışma süresi ve 5.000 prim günü şartı ile emekli olunur. | Yaş şartı aranmaz. 25 yıl çalışma süresi ve 5.000 prim günü şartı ile emekli olunur. |
| 2. Seçenek | Çalışma süresi şartı aranmaz. 50 yaş ve 5.000 prim günü şartı ile emekli olunur. | Çalışma süresi şartı aranmaz. 55 yaş ve 5.000 prim günü şartı ile emekli olunur. |
| 3. Seçenek | 50 yaş, 15 yıl çalışma süresi ve 3.600 prim günü ile emekli olunur. | 55 yaş, 15 yıl çalışma süresi ve 3.600 prim günü ile emekli olunur. |
1999 sonrası emeklilik şartlarıyla ilgili detaylar, 4447 sayılı Kanun ve bu Kanun’a bağlı diğer düzenlemeler ile belirlenmiştir.
4447 Sayılı Kanun ile Getirilen Değişiklikler
4447 sayılı Kanun ile getirilen en önemli değişiklik, elbette emeklilikte yaş şartıdır. Ayrıca ilk sigortalılık tarihi dikkate alınarak çok sayıda kademe oluşturulmuştur. Bu kademelerin yaş sınırları ve prim gün sayıları farklıdır.
Kadınlarda emeklilik yaşı, kademeye göre 40 ila 56 arasında değişirken erkekler için bu yaş sınırları 44 ila 57’dir. Prim gün sayıları ise 5.000 günden 5.900 güne kadar kademeli olarak artar.
EYT’liler Nasıl Emekli Olabilir? Yeni Çıkan EYT Emeklilik Şartları Nelerdir?
Emeklilikte Yaşa Takılanlar, 3 Mart 2023 tarihinde yürürlüğe giren 7438 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile 375 Sayılı KHK’de Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun sayesinde artık emekli olabiliyorlar. EYT erken emeklilik şartlarını karşılayanlar, yaş şartı aranmaksızın emeklilik haklarını kullanarak maaş almaya başlayabiliyorlar.
EYT’liler için emeklilik şartları ise şu şekildedir:
- İlk sigortalılık tarihinin 8 Eylül 1999’dan önce olması
- Kadınlarda 20, erkeklerde 25 yıllık sigortalılık süresinin tamamlanması
- Kademeye göre değişmekle birlikte en az 5.000 gün prim ödenmesi
Şimdi, yeni çıkan EYT şartlarına göre SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı özelinde prim gün sayısı şartlarına bakalım.
SSK (4A) EYT Şartları
Günümüzde 4A olarak bilinen SSK grubunda EYT emekliliği için gerekli prim gün sayıları, ilk sigortalılık tarihine göre değişiyor. İlk işe giriş tarihi daha eski olanlar, daha düşük prim gün sayısı ile emeklilik hakkı elde edebiliyor.
Kadınlar İçin EYT ile Emekli Olma Şartları
| İlk Sigortalılık Tarihi | Prim Gün Sayısı |
|---|---|
| 09.09.1981 - 23.05.1984 arası: | 5000 |
| 24.05.1984 - 23.05.1985 arası: | 5000 |
| 24.05.1985 - 23.05.1986 arası: | 5075 |
| 24.05.1986 - 23.05.1987 arası: | 5150 |
| 24.05.1987 - 23.05.1988 arası: | 5225 |
| 24.05.1988 - 23.05.1989 arası: | 5300 |
| 24.05.1989 - 23.05.1990 arası: | 5375 |
| 24.05.1990 - 23.05.1991 arası: | 5450 |
| 24.05.1991 - 23.05.1992 arası: | 5525 |
| 24.05.1992 - 23.05.1993 arası: | 5600 |
| 24.05.1993 - 23.05.1994 arası: | 5675 |
| 24.05.1994 - 23.05.1995 arası: | 5750 |
| 24.05.1995 - 23.05.1996 arası: | 5825 |
| 24.05.1996 - 23.05.1997 arası: | 5900 |
| 24.05.1997 - 23.05.1998 arası: | 5975 |
| 24.05.1998 - 23.05.1999 arası: | 5975 |
| 24.05.1999 - 08.09.1999 arası: | 5975 |
Erkekler İçin EYT ile Emekli Olma Şartları
| İlk Sigortalılık Tarihi | Prim Gün Sayısı |
|---|---|
| 09.09.1976 - 23.05.1979 arası: | 5000 |
| 24.05.1979 - 23.11.1980 arası: | 5000 |
| 24.11.1980 - 23.05.1982 arası: | 5075 |
| 24.05.1982 - 23.11.1983 arası: | 5150 |
| 24.11.1983 - 23.05.1985 arası: | 5225 |
| 24.05.1985 - 23.11.1986 arası: | 5300 |
| 24.11.1986 - 23.05.1988 arası: | 5375 |
| 24.05.1988 - 23.11.1989 arası: | 5450 |
| 24.11.1989 - 23.05.1991 arası: | 5525 |
| 24.05.1991 - 23.11.1992 arası: | 5600 |
| 24.11.1992 - 23.05.1994 arası: | 5675 |
| 24.05.1994 - 23.11.1995 arası: | 5750 |
| 24.11.1995 - 23.05.1997 arası: | 5825 |
| 24.05.1997 - 23.11.1998 arası: | 5900 |
| 24.11.1998 - 08.09.1999 arası: | 5975 |
Bağ-Kur (4B) EYT Şartları
Geçmişte Bağ-Kur’lu, günümüzde ise 4B kapsamında sigortalı olanlar da EYT kapsamında emekli olabilirler. Kendi işini yapan işletme veya şirket sahiplerinin dahil olduğu bu grupta kadınlar için 7.200, erkekler için ise 9.000 prim gün sayısına ulaşmak gerekiyor. Sigortalılık süresi ile birlikte bu prim gün sayılarına da ulaşan kişiler, yaşa takılmadan emekli olabilirler.
Emekli Sandığı (4C) EYT Şartları
Daha önce Emekli Sandığı kapsamında olan devlet memurları, günümüzde 4C grubunda sigortalanıyorlar. Bu grupta bulunup Emeklilikte Yaşa Takılanlar için de prim gün sayıları kadınlarda 7.200, erkeklerde 9.000’dir. Aynı şekilde sigortalılık süresi de kadınlarda 20, erkeklerde 25 olarak uygulanır.
Askerlik ve Doğum Borçlanmasının EYT Kapsamındaki Rolü
Askerlik ve doğum borçlanması ile EYT kapsamında daha erken emekli olabilmek mümkün. Aslında bu uygulama, bu sistemde de diğer emeklilik sistemlerindeki gibi işliyor. Fakat EYT’de önemli olan, söz konusu borçlanmanın 8 Eylül 1999 tarihinden önce gerçekleşmesi. Yani erkekler için askere gitme, kadınlar için ise doğum yapma tarihi, bu tarihten önce olmalıdır. Bu şartın karşılanması halinde doğum ve askerlik borçlanması ödenerek prim gün sayısı artırılabilir ve normalden daha erken emekli olunabilir.
EYT Düzenlemesi Kimleri Kapsıyor?
EYT düzenlemesi, ilk sigortalılık tarihi 8 Eylül 1999’dan önce olanları kapsar. Bu kapsama girmek için ilgili tarih öncesinde o dönem SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı olarak isimlendirilen sigortalılık sistemlerinden birine giriş yapılmış olunmalıdır. Bununla birlikte 8 Eylül 1999’dan önce sigortalı olup günümüzde çalışma süresi ve prim gün sayısı şartlarını karşılamış olanlar da EYT kapsamındadır. Bu kişiler, EYT kanunu ile yaşa takılmadan emekli olabilirler.
EYT’den Kimler Yararlanamaz?
EYT’den, ilgili yasal düzenlemelerdeki şartları karşılamayanlar yararlanamaz. Yani ilk işe giriş tarihi 8 Eylül 1999’dan sonra olan kişiler, çalışma süresi ve prim gün sayısı şartlarını karşılasalar bile yaşlarını doldurmayı beklemek durumundalar. Ayrıca sigorta giriş günü ilgili tarihten önce olup sigortalılık süresi ve prim günü şartlarından en az birini karşılamamış olanlar da EYT’den yararlanamaz.
EYT’nin Çalışma Hayatına Etkileri
EYT ile ilgili düzenlemeler, kendi sigortalılık döneminin şartlarına göre emeklilik hakkı kazanmış olanların emekli olabilmesini engelliyordu. Son düzenleme ise bu kişilerin kısa sürede emekli olabilmesini sağladı. Emeklilik süreci ve sonrasındaki süreçler ise çalışma hayatını bazı konularda etkiledi. Peki, EYT’nin etkileri nasıl oldu?
Çalışanlar İçin Emeklilik Sonrası İş Hayatına Devam Etme Durumu
EYT kapsamında emekli olan pek çok kişinin yaşı, günümüz emeklilik şartlarındaki yaş sınırının altında. Dolayısıyla bazı kişiler, çalışabilir durumdayken emekli oldukları için aktif işlerine de devam etmeyi tercih ediyorlar. Böylece EYT’li kişi kendisine ek kazanç sağlıyor, fakat ilgili iş yerinde emekli çalışan sayısı artmış oluyor. İşverenlerin emekli çalıştırma konusunda izledikleri politikalar da bu durumda bazı anlaşmazlıklara yol açabiliyor.
Teşvik Haklarını Kaybetme Riski
İşverenlere sunulan teşviklerin bir bölümü, iş yerinde çalışan kişi sayısına bağlı olarak verilir. Aktif olarak çalışan bir kişinin EYT ile emekli olup işi bırakması durumunda ise ilgili iş yerindeki çalışan sayısı azalır. Aynı iş yerinde bu haktan faydalanabilen birden fazla kişi olabileceği için de işverenlerin bazı teşvik haklarının kaybolması riski doğar. Böyle bir durumda EYT düzenlemesi, işverenler için olumsuz etki yaratabilir.
Deneyimli Çalışanların İşten Ayrılması
EYT düzenlemesinin çalışma hayatındaki etkilerinden bir diğeri de işverenlerle ilgili. Bu kapsamda emekli olanların uzun süredir aynı iş yerinde çalışıyor olma ihtimali bir hayli yüksek. Dolayısıyla bir çalışan EYT ile emekli olup işi bıraktığında işveren de deneyimli çalışanlarından birini kaybetmiş olur. Söz konusu pozisyonu aynı verimlilikle doldurmak da her zaman mümkün olmayabilir.
İşverenler İçin Kıdem Tazminatı Yükü
Emeklilikte Yaşa Takılanlar için sunulan emeklilik fırsatı, işverenlere maddi bir sorumluluk yükleyerek de çalışma hayatına etki eder. Çünkü İş Kanunu’na göre emekli olduğu için işi bırakan kişilerin kıdem tazminatı hakkı bulunur. Dolayısıyla işveren, EYT kapsamında emekli olup işi bırakan çalışanlarına kıdem tazminatı ödemek durumunda kalır. Ek olarak emekli olduğunda henüz kullanmadığı yıllık izinleri bulunan çalışanlara, ayrıca yıllık izin için de ücret ödenmesi gerekir ve bu da işveren için maddi bir sorumluluktur.
Kısaca EYT emekliliğinin çalışma hayatına çeşitli etkileri bulunur ve bunlardan en çok etkili olanlar maddi sorumluluklardır. İşverenlerin kıdem tazminatı ödemesi iş yerine maddi bir yük oluştururken emeklilik hakkı kazanmış kişi de toplu bir ödeme alma avantajı elde eder. Bu süreçte kıdem tazminatının uygulama esasları ile ilgili iki tarafın da bilgi sahibi olmasında fayda vardır. Gerekli bilgilere “Kıdem Tazminatı Nedir, Nasıl Hesaplanır?” başlıklı yazımızdan ulaşabilirsiniz.
