Kıdem Tazminatı Nedir, Nasıl Hesaplanır?

İşveren ve çalışan arasında yasal mevzuatlarla uygulamaya konulmuş temel konulardan biri de kıdem tazminatıdır. Ancak kıdem tazminatına hak kazanma ve kıdem tazminatı hesaplaması gibi konularda kafa karışıklığı yaşanabilir. Çünkü her iş akdi feshine kıdem tazminatı ödenmez ve ödenecek tazminat için sınırlandırmalar söz konusudur.

Bu doğrultuda “Kıdem tazminatı nedir, ne kadar kıdem tazminatı alırım ve kıdem tazminatı neye göre hesaplanır?” gibi sorulara cevap verelim.

Kıdem Tazminatı Nedir?

Kıdem tazminatı, işveren tarafından bir çalışanın işine son verildiğinde veya çalışanın yasal hakları doğrultusunda haklı bir sebeple işten çıktığında ödenen bir ücrettir. Bu ücretin temel amacı, işini kaybeden çalışana maddi güvence sağlamaktır. 4857 sayılı İş Kanunu ile çalışanlara tanınan bu hak, işverenlerin de yükümlülükleri arasındadır. İşveren, kanun kapsamındaki haklı sebeplerden birine sahip değilse kıdem tazminatını ödemek zorundadır.

Kıdem Tazminatı Nasıl Hesaplanır?

Kıdem tazminatı hesabının en basit açıklaması, çalışılan her yıl için bir aylık maaş şeklindedir. Yani işten çıkarılma tarihindeki brüt maaş ile çalışılan yılın çarpılması, kabaca kıdem tazminatı hesaplamak için kullanılabilecek en basit yöntemdir. Örneğin brüt maaşı 30.000 TL olan bir çalışan için “1 yıllık kıdem tazminatı ne kadar?” diye sorulduğunda, cevap da kaba hesapla 30.000 TL olur fakat bu tutardan %0,759 oranında damga vergisi kesintisi yapılır.

Daha detaylı hesaplama için ise kıdem tazminatı hesaplama formülünü kullanmak gerekiyor. Bu formül genellikle çalışılan yıl sayısını, brüt maaş ve belirli bir katsayı ile çarpılmasını içerir. Bu aşamada günlük veya aylık brüt kazancı hesaplamak önemli. Çünkü çalışma süresinin küsuratı olabilir yani tam yıl olarak hesaplanamayabilir. Örnek olarak 30.000 TL brüt maaş alan bir çalışanın, 2,5 yıl çalıştıktan sonra işten çıkarılmasını ele alalım.

Her 1 yıl için 1 aylık maaş kıdem tazminatı olarak kabul edildiğinden 30.000 TL’yi, 12 aylık kıdem tazminatı tutarı olarak kabul etmemiz gerekiyor. 2,5 yılı ise 30 ay olarak kabul edip hesaplama sürecini kolaylaştırabiliriz. Buna göre örnek çalışanın, 1 aylık kıdem tazminatını hesaplayarak işe başlamalıyız. Kıdem tazminatı hesaplaması ise şu şekilde olur:

• 1 yıllık brüt kıdem tazminatı: 30.000 TL
• 1 aylık brüt kıdem tazminatı: 30.000 / 12 = 2.500 TL
• 30 aylık (2,5 yıllık) brüt kıdem tazminatı: 2.500 x 30 = 75.000 TL
• Damga vergisi (%0,759): 75.000 x 0,00759 = 569,25 TL
• Net kıdem tazminatı: 75.000 - 569,25 = 74.430,75 TL

Bu hesaplamaya göre işten çıkarılma tarihinde brüt maaşı 30.000 TL olan bir çalışanın, 2,5 yıllık çalışma sonrası kıdem tazminatı 74.430,75 TL olarak hesaplanır. Fakat kıdem tazminatları için tavan ücret uygulaması olduğundan tavan ücreti geçen kısım çalışana ödenmeyebilir. İşveren dilerse tavan ücretten daha fazla bir kıdem tazminatı ödeyebilir, fakat bu durumda tazminatın tavan tutarı geçen kısmı üzerinden damga vergisiyle birlikte gelir vergisi ve SGK primi kesintisi de yapılır.

Asgari Ücret Kıdem Tazminatı Nasıl Hesaplanır?

Özel sektör kıdem tazminatı hesaplaması, her çalışan için farklı olabilir. Çünkü ücretler değişkenlik gösterebilir. Fakat asgari ücret uygulaması ülkemizde oldukça yaygın. Standart bir tutara sahip olan asgari ücretle çalışan her personel için aynı hesaplamayı yapmak mümkün. Yine 2,5 yıllık bir çalışma süresini ele alırsak 2024 yılı için asgari ücret kıdem tazminatı hesaplaması şöyle olur:

Tavan kıdem tazminatı uygulaması asgari ücretli çalışanlar için de geçerlidir. Bu nedenle hesaplanan net kıdem tazminatının, tavan tutarı aşan kısmı ödenmeyebilir. Aşan kısmı ödemek işverenin inisiyatifinde olup bu kısım ödenirse damga vergisi, gelir vergisi ve SGK primi kesintileri de uygulanır.

2024 Taban ve Tavan Kıdem Tazminatı Ne Kadar?

Kıdem tazminatları, gelir vergisi ve SGK primlerinden muaf tutulur. Fakat bu muafiyet sadece tavan tutar sınırına kadar geçerlidir. Ayrıca kıdem tazminatı için bir taban tutar da söz konusudur. Taban tutar, bir çalışana ödenebilecek minimum ücret olan asgari ücrete denktir.

Kıdem tazminatı tavan ve taban ücretleri 2024 yılı için şu şekildedir:

• Kıdem tazminatı tavanı: 35.058,58 TL
• Kıdem tazminatı tabanı: 20.002,50 TL

Kimler Kıdem Tazminatı Alabilir?

Kıdem tazminatı, işten çıkarılan her çalışanın alabileceği bir ödenek değildir. Peki, kıdem tazminatı kimlere verilir?

• Haklı bir sebebe dayanmadan işten çıkarılan çalışanlara
• Haklı bir sebebe dayanarak kendi isteğiyle işten çıkan çalışanlara
• Primlerin tamamlanması, yaş haddi veya maluliyet nedeniyle emekli olan çalışanlara
• Zorunluk askerlik görevini yerine getirmek için işten çıkan çalışanlara
• Vefat eden çalışanların yasal varislerine

Şimdi de “Kıdem tazminatı nasıl alınır, alma koşulları nelerdir?” sorusuna cevap verelim.

Kıdem Tazminatı Almanın Koşulları Nelerdir?

Kıdem tazminatı almanın birinci şartı, aynı iş yerinde en az 1 yıl çalışmış olmaktır. 1 yıldan kısa süreli çalışmalarda kıdem tazminatı hakkı doğmaz. Dolayısıyla bir çalışan, 1 yıllık çalışma süresini tamamlamadan işinden çıkarılırsa kıdem tazminatı alamaz, sadece ihbar tazminatı alma hakkı olur.

Bir diğer şart, çalışanın haklı konumda olmasıdır. Yani işverenin, yasalara göre haklı sebep olarak kabul edilmeyen bir nedene dayanarak iş akdini feshetmesi durumunda kıdem tazminatı ödenir. Örneğin küçülmeye gitmek gibi durumlar, haklı neden olarak kabul edilmez.

Hangi Durumlarda Kıdem Tazminatı Alınamaz?

Çalışanın iş sözleşmesine aykırı davranışlar sergilemesi ve kasıtlı olarak iş yerine zarar vermesi durumunda işveren haklı konumda olur. Bu durumda kıdem tazminatı ödenmeden çalışanın işine son verilebilir. Çalışanın kanunların dışına çıkması ve suç teşkil eden eylemlerde bulunması da tazminat hakkının kaybolmasına neden olur.

İşi kendi isteğiyle haklı bir sebebi olmadan bırakan çalışanlara kıdem tazminatı ödenmez. Buna ek olarak 1 yılını tamamlamayan çalışanlar da kıdem tazminatı alamaz.

Kendi İsteğiyle Ayrılan Çalışan Kıdem Tazminatı Alabilir mi?

İstifa etmek, genellikle personelin kendi özel sebeplerine dayanır. Fakat istifanın sebebi, İş Kanunu kapsamında haklı sebep olarak kabul ediliyorsa kendi isteğiyle işten ayrılan işçi kıdem tazminatı alabilir. Bu duruma işverenin iş sözleşmesine veya kanunlara aykırı davranmasını örnek olarak gösterebiliriz. Çalışan, maaşını alamadığı için de kendi isteğiyle işi bırakıp kıdem tazminatı talep edebilir.

İhbar ve Kıdem Tazminatı Arasında Fark Nedir?

İhbar ve kıdem tazminatı, sıkça karıştırılan kavramlardır. Bu iki ödeneğin arasındaki farkı görmemizi sağlayacak en temel nokta, kıdem tazminatının sadece işverenin sorumluluğunda olmasıdır. İhbar tazminatında ise her iki tarafın da sorumluluğu vardır.

Bir çalışanını ihbar süresi hakkı tanımadan işten çıkaran işveren, ihbar tazminatı ödemek zorundadır. İhbar süresine bağlı kalmadan işinden istifa eden bir çalışan ise eksik maaş alarak işveren ihbar tazminatı ödemiş olur. İhbar tazminatı hakkında daha detaylı bilgiler için “İhbar Tazminatı Nedir, Nasıl Hesaplanır?” başlıklı yazımıza göz atabilirsiniz.